کمال گرایی | چرا کمالگراها از زندگی لذت نمی برند؟
کمال گرایی بر خلاف پوسته فریبنده و جذابش، می تواند واقعیت ناخوشایند و طاقت فرسایی داشته باشد. آنچه در ظاهر به چشم می آید، تمایل به کامل و بی نقص بودن است اما واقعیت، ذهنیتی سرشار از استانداردهای غیر واقع بینانه، فشارهای طاقت فرسا به همراه ترس از شکست و انتقاد است. درحالی که عموم مردم، از خطاها و اشتباهات چشم پوشی می کنند، افراد کمال گرا ممکن است خود و اطرافیانشان را به طور مداوم سرزنش کنند. آسیب به سلامت، روابط اجتماعی و عملکرد شغلی از پیامدهای این طرز فکر مخرب است که در این مقاله به آن و راه رهایی از آن می پردازیم.
فهرست مطالب:
- شناخت کمال گرایی و کمال گرایان
- پیشرفت گرایی نقطه مقابل کمال گرایی
- پیشرفت گرایان و ویژگی های آنان
- نشانه ها و تست کمالگرایی
- این ذهنیت بیشتر در کجا دیده می شود؟
- کمالگرایی سه بعدی
- عوامل شکل گیری این ذهنیت
- بهبود و رفع ذهنیت کمال گرایی
- چطور از دام کمال گرایی رها شویم؟
شناخت کمال گرایی و کمال گرایان
کمال گرایی، تمایل به بی نقص بودن و قرار دادن استانداردهای دست نیافتنی است. فرد کمال گرا معتقد است که هیچگونه خطا یا نقصی در کارها قابل قبول نیست. احساس کمال طلبی در آن ها به قدری قوی است که از نقص می ترسند و تصور می کنند که دیگران تنها در صورت بی نقص بودن، آن ها را دوست خواهند داشت.
حتماً افرادی را دیده اید که برای انجام کارهایی مانند نظافت منزل یا تحویل سفارش مشتری (مانند خیاطی و معرق کاری) زمان زیادی صرف می کنند و به طرز عجیبی هرگز از نتیجه کار خود رضایت صددرصدی ندارند! تا جایی که خسته و فرسوده می شوند، اما با دیدن کوچکترین عیب و نقصی، تمام زحمات خود را نادیده گرفته و خود را سرزنش می کنند! برخی نیز این انتظارات غیر واقع بینانه را از فرزندان خود دارند و برخی دیگر تصور می کنند که جامعه از آنان، انتظار کاری بی نقص دارد!
افراد ممکن است در سه حوزه، گرایش به کمالگرایی داشته باشند: کمالگرایی نسبت به خود، نسبت به دیگران با تحمیل انتظارات بی جا و نسبت به انتظاراتی که تصور می کنند جامعه از آن ها می تواند داشته باشد.
اگر چه کمال گرایی به عنوان یک اختلال روانی شناخته نمی شود اما می توان آن را به عنوان یک تله ذهنی قدرتمند برای ایجاد ناآرامی های روحی و روانی درنظر گرفت. نقطه مقابل کمال گرایی، پیشرفت گرایی است.
پیشرفت گرایی نقطه مقابل کمال گرایی
با توجه به نشانه ها و ذهنیت های درونی، افراد کمال طلب را می توان به دو دسته تقسیم کرد:
- کمال گرایان؛ که چنین ویژگی هایی دارند:
- استانداردهای غیر واقع بینانه برای اهداف خود یا وظایف دیگران تعیین می کنند و در صورت عدم دستیابی به استانداردها، خود یا دیگران را سرزنش می کنند
- هیچ دستاوردی نمی تواند به آنان احساس رضایت یا پیروزی بدهد، چون برای موفقیت های خود ارزش قائل نیستند
- عمل گرایی در آنان ضعیف است. گاهی از ترس این که کاری را به حد کمال نرسانند، از شروع کار اجتناب می کنند و احساس می کنند که هنوز آمادگی کافی ندارند
- نقص و اشتباه را معادل شکست می دانند و به شدت از اشتباه کردن می ترسند
- از قضاوت دیگران می ترسند و از انجام هرکاری که باعث رنجش و عدم تایید دیگران شود، اجتناب می کنند
- پیشرفت گرایان؛ که چنین ویژگی هایی دارند:
- به خود باور دارند و خود را کافی می دانند
- به استانداردهای منصفانه بسنده می کنند
- پیشرفت کار خود را به شرایط و امکانات گره نمی زنند
- نتیجه گرا نیستند و از تجربه های مسیر پیشرفت، احساس لذت و خرسندی می کنند
- از هر فرصتی برای عملگرایی و اقدام، بهترین استفاده را می کنند
پیشرفت گرایان و ویژگی های آنان
یکی از ویژگی های پیشرفت گرایان، تمرکز بر تلاش و پیشرفت است، نه نتیجه. در واقع، این افراد به فعالیت خود احترام می گذارند و اگر در این مسیر، عیب و نقصی هم تجربه کنند، سعی می کنند از آن درس بگیرند.
شاد بودن و لذت بردن نیز از ویژگی های آن هاست. باور دارند که زندگی مسیری بی انتها به سوی کمال است و در این مسیر، هر کمالی که به دست آید، بالاتر از آن هم وجود دارد. این افراد منتظر نمی مانند تا همه موانع برطرف شوند و «خود» را برای شروع یک کار کافی می دانند.
اگر می خواهید پیشرفت گرا باشید، هدف اصلی خود را اصلاح مسیر زندگی، حرکت مداوم، ارتقاء، بهتر شدن و لذت بردن از تک تک لحظه های زندگی قرار دهید.
“تلاش برای کمال و پیشرفت، ذاتی و درونی است؛ بخشی از زندگی است. یک تلاش یک میل؛ چیزی که بدون آن زندگی قابل تصور نخواهد بود.”
آلفرد آدلر(1870_1937)
نشانه ها و تست کمالگرایی
در فهرست زیر، هشت نشانه برای شناخت کمالگرایی و ویژگی های کمالگرایان تعریف شده است که می توانید آن ها را بررسی کنید:
- اگر انتظارات و استانداردهای سطح بالا برای خود یا دیگران (مانند همسر، دوستان، کارمندان، شاگردان یا زیردستان) تعیین می کنید و احساس خوب خود را فقط مشروط به تحقق کامل آن استانداردها می دانید
- اگر در پایان کار به سطح ایده ال نرسید، ناراحت یا افسرده می شوید و خود را سرزنش می کنید
- اگر کاری را شروع نمی کنید زیرا می دانید به سطح ایده آل خود نخواهید رسید و باور دارید که همه چیز باید فراهم شود و یا هیچ مانعی نباید وجود داشته باشد
- اگر استرس کار و فشار ذهنی، در حین یا در پایان کار، انرژی شما را می گیرد و بعد از انجام کار خسته هستید
- اگر به دلیل فشار، سرزنش یا جلب رضایت دیگران، به دنبال کسب دستاورد هستید و به همین دلیل، کار را خوب انجام می دهید
- اگر وسواس گونه عمل می کنید یا بخاطر ترس از مجازات یا دریافت پاداش، امور معنوی را به حد کمال انجام می دهید
- اگر دائماً نشخوار فکری یا تفکر وسواس گونه درباره کارهای خود دارید
- اگر بجای تلاش در انجام بهتر کارها، مدام به اشتباهات و کاستی ها فکر می کنید و به خود یا دیگران اجازه «اشتباه کردن» نمی دهید
این ذهنیت بیشتر در کجا دیده می شود؟
ردّ پای کمال گرایی به عنوان یک ذهنیت ناخودآگاه انسانی، غالباً در این موارد بیشتر مشاهده می شود:
- خودشیفتگی و خودنمایی: به طور معمول، فرد کمالگرا علاقمند به نمایش دستاوردهای خود به دیگران دارد. به عنوان مثال، نمرات بالای خود را به دیگران نشان می دهد یا تغییراتی که در خانه یا محیط کار ایجاد می کند را در شبکه های اجتماعی به اشتراک می گذارد. دریافت تایید از دیگران به او کمک می کند تا احساس کامل بودن بیشتری داشته باشد
- تصویر بدنی: برخی کمال گرایان، از نظر بدنی خود را با دیگران مقایسه می کنند و بر اساس تصویری که از آنان می بینند، استاندارد سطح بالا برای خود تعیین می کنند. به عنوان مثال برخی افراد هفته ای چند جلسه باشگاه می روند یا از رژیم غذایی پیروی می کنند تا در دید عموم مردم، فرم بدنی متناسب و ایده آل داشته باشند. این درحالی است که عموم مردم، نسبت به کمی اضافه وزن، حساسیت نشان نمی دهند
- اضطراب امتحان: پژوهش ها نشان داده است که وقتی والدین انتظارات غیر واقع بینانه از فرزندان دارند، باعث تضعیف عزت نفس و افزایش اضطراب آنان در امتحانات می شود.
- پنهان کردن نواقص: همان طور که برخی افراد به کامل بودن علاقه دارند، برخی دیگر نیز نواقص و اشتباهات خود را از نگاه دیگران پنهان می کنند
- تربیت فرزند: کمال گرایی ممکن است بر تربیت فرزندان نیز تاثیر منفی بگذارد. انتقادات و سرزنش های والدین در برابر اهمال کاری و اشتباهات فرزندان، باعث کمبود عزت نفس آن ها می شود و این احتمال وجود دارد که آن ها نیز برای پیشگیری از انتقادات احتمالی، به کمال گرایی پناه ببرند
کمالگرایی سه بعدی
برخی پژوهشگران نگاه خود را به این موضوع عمیق تر کرده و توجه افراد به موضوع کمالگرایی را در سه گونه دسته بندی کرده اند:
- نسبت به خود (خویشتن مدار): افرادی که فقط نگاه کمالگرایانه نسبت به امور خود دارند و این توقع را از دیگران ندارند و به دیگران تحمیل نمی کنند
- نسبت به دیگران (دیگرمدار): برخی افراد، انتظارات افراطی از دیگران دارند که معمولاً با سرزنش و انتقاد همراه است. ممکن است در کارهای شخصی این افراد، کمی اهمال کاری دیده شود اما در مواجهه با دیگران، از کمترین اشتباهی چشم پوشی نکرده و از آن ها انتظار “بهترین بودن” را دارند
- کمال گرایی تحمیلی جامعه (جامعه مدار): ویژگی افرادی است که فکر می کنند دیگران از آن ها انتظار عملکرد کامل و بی نقص دارند و خود را ملزَم به کسب تایید از دیگران مانند والدین یا جامعه می دانند
هر یک از ابعاد کمال گرایی می تواند ریشه های گوناگونی و پیامدهای متفاوتی داشته باشند.
عوامل شکل گیری این ذهنیت
مهمترین عوامل شکل گیری کمال گرایی، تربیت دوران کودکی و سبک زندگی است؛ مانند:
- سخت گیری های والدین
- تعیین معیارهای سطح بالا و دست نیافتنی
- تنبیه کودک و تحقیر او
- مقایسه های نابجا و سرزنش او
- نادیده گرفتن دستاوردهای کوچک کودک
در واقع، این نوع رفتار والدین باعث می شود تا کودک یاد بگیرد که دیگران با توجه به میزان کارایی و موفقیت در انجام کارها به او بها می دهند و تنها در صورتی ارزشمند است که مورد تایید و قبول دیگران قرار بگیرد.
بنابراین عزت نفس کودک از همان دوران بر اساس معیارهای بیرونی پایه ریزی می شود. این مساله فرد را نسبت به انتقادات، دیدگاه ها و قضاوت های دیگران به شدت حسّاس و آسیب پذیر می کند و در نتیجه برای رهایی از این انتقادات، ممکن است «کامل بودن» را تنها راه دفاع از خود بداند.
پژوهش ها نشان می دهد که سخت گیری های والدین، به تنهایی برای شکل گیری کمال گرایی فرزندان کافیست؛ مانند پدری که فوتبالیست است و از پسرش می خواهد راه پدر را تا تبدیل شدن به ستاره فوتبال، ادامه دهد یا مادری که از دخترش می خواهد نمرات بالایی همچون دوران دانش آموزی خود کسب کند. این گونه والدین ذهنیت “کامل بودن دگر مدار” دارند. اگر این سوال برای شما هم پیش آمده که چطور می توانید از این تله ذهنی رها شوید، لطفاً با ما تا انتهای مقاله همراه باشید.
بهبود و رفع ذهنیت کمال گرایی
همانطور که گفته شد بین کمال گرایی نامطلوب و پیشرفت گرایی تفاوت وجود دارد اما مرز میان این دو بسیار ظریف است.
بنابراین اگر می خواهید درک بهتری از این حالتی که دچار آن هستید داشته باشید، ابتدا به این سوالات پاسخ دهید:
- از خودتان بپرسید که آیا واقعاً به این ملاک ها و استانداردهای سطح بالا علاقه دارید یا به خاطر جامعه، خانواده یا دوستان، خود را مُلزم به رعایت آن ها می دانید؟ پس از پاسخ به این سوال، نیمی از مسیر رهایی از این احساس ناخوشایند را پیموده اید
- سوال دوم این است که شما جزء کدام دسته هستید؟آ
- یا خودتان تصمیم گرفتید که بی نقص باشید؟
- آیا به مقدار متعارف و قابل قبول تلاش می کنید؟
- سوال سوم این که ریشه این احساس خود را لذت درونی می بینید یا اجبار و تحمیل دیگران؟
همانطور که بالاتر گفتیم، اگر این احساس شما، ریشه درونی دارد و از استانداردهای «کامل و دقیق بودن» درون خود لذت می برید، (مانند اینکه تمیز کردن خانه برای شما لذت بخش است)، کاملاً عادی است و شما یک پیشرفت گرا و تلاشگر هستید.
اما اگر از این تلاش لذت نمی برید، باید برای بهبود آن اقدام کنید. برای اینکه بهتر این مطلب را درک کنید، خود را در فضایی خالی از دیگران و دیدگاه هایشان تصور کنید؛ شما تنها هستید. آیا باز هم حاضر هستید خانه را با دقت کامل و با لذت تمام تمیز کنید؟
چطور از دام کمال گرایی رها شویم؟
یکی از ریشه های کمال گرایی در افراد این است که به «خود» احترام نمی گذارند و نتیجه تلاشی که انجام می دهند را مشروط به صد اما و اگر و شاید می کنند! برای رهایی از این دام باید به «خود دوستی بی قید و شرط» برسند؛ «خودآگاهی» مهارتی است که می تواند در مسیر پیشرفت به شما کمک می کند تا به خود و تلاش خود عشق بورزید.
ریشه دیگر کمالگرایی، توهم نظم و اقتدار است؛ این افراد برخلاف این که اظهار می کنند که بسیار منظم و مقتدر هستند، اما در حقیقت از عزت نفس پایینی برخوردارند و بخاطر سرپوش گذاشتن بر این ضعف، نظم را بهانه می کنند!
نکته بعدی این که به شدت نتیجه گرا هستند و نتیجه یک فرآیند، باید بی عیب و نقص باشد؛ از این رو هرگز از مسیر پیشبرد اهداف، لذت نمی برند. جالب اینجاست که وقتی به هدف می رسند، شاید فقط چند لحظه بتوانند از آن موقعیت لذت ببرند چرا که بلافاصله یک هدف آرمانی بالاتر برای خود تعیین می کنند و دوباره این بازی ذهنی از نو شروع می شود.
