درمان اختلال دوقطبی بدون بازگشت

اختلال دوقطبی، چالشی پیچیده در حوزه سلامت روان است که اغلب با نگرانی هایی درباره عوارض داروها و احتمال بازگشت بیماری همراه است. در مقابل این دغدغه ها، رویکردهای نوینی همچون شناخت درمانی و خودشفابخشی، نتایج امیدوارکننده ای در بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا نشان داده اند.

متاسفانه، درک عمومی از اختلال دوقطبی اغلب با تصورات نادرست و سطحی همراه است. انگاره هایی از افراد مبتلا به عنوان افرادی عیاش، بیش از حد شاد، پرهیجان، هذیان گو یا سرمست، نه تنها با واقعیت فاصله زیادی دارد بلکه مانع از درک صحیح نیازهای این افراد و ارائه حمایت مناسب می شود. فرد مبتلا به اختلال دوقطبی، همچون هر فرد دیگری که با چالش های سلامتی روبروست، نیازمند همدلی، حمایت خانواده و جامعه است تا در مواجهه با افکار پیچیده خود، بتواند مسیر درست اندیشیدن و رفتار کردن را بیابد.

• علت نامگذاری اختلال دوقطبی چیست؟
• نقطه شروع اختلال دوقطبی
  • عوامل تحریک کننده و جرقه های احتمالی
  • آمار شیوع اختلال
  • برابری جنسیتی و امید به درمان
• علائم اختلال افسردگی_شیدایی
• انواع اختلال شیدایی
• راهکار درمان و بهبود با خودشفابخشی
• ویژگی های منحصر به فرد بیماران دوقطبی
• پیشگیری از عوامل اختلال دوقطبی
• آیا اختلال دوقطبی ریشه ژنتیک و ارثی دارد؟
  • وراثت دوقطبی با کدهای DNA
• نقش خانواده در ابتلا یا کمک به فرد مبتلا به دوقطبی

علت نامگذاری اختلال دوقطبی چیست؟

همه ما در زندگی، درجاتی از نوسان خلقی را تجربه می کنیم؛ لحظاتی سرشار از انرژی و شادابی بودیم و خلق و خوی بالا را تجربه کرده و از همنشینی با دوستان لذت برده ایم و گاهی هم بی حوصله و منزوی بوده ایم. اما آنچه این نوسان ها را در بیماران دوقطبی متمایز می کند، نظم چرخه ای و شدت بسیار بالای این تغییرات خلقی است که عملکرد روزمره فرد را مختل می کند.

فرد مبتلا ممکن است در دوره های شیدایی به اوج توانایی های خود در زمینه های هوشی، معنوی، انرژی و تعاملات اجتماعی برسد و پس از آن، دوره های عمیق افسردگی را تجربه کند.

نام قدیمی این اختلال، بیماری “شیدایی افسردگی” یا “Mania-Depressive” بود که در سال 1980 میلادی توسط انجمن روانپزشکی آمریکا (APA) به “اختلال دوقطبی” یا “Bipolar Disorder” تغییر یافت، نامی که توصیف دقیقی از سرگردانی فرد بین دو قطب متضاد خلقی را بیان می کند.

برخی این اختلال را با نام “سندروم ونگوگ” می شناسند، برگرفته از شخصیت نقاش مشهور وینسنت ونگوگ که گویا به این اختلال مبتلا بوده است. به همین مناسبت، ۳۰ مارس، سالروز تولد او، به عنوان روز جهانی اختلال دوقطبی گرامی داشته می شود تا آگاهی عمومی نسبت به این بیماری افزایش یابد.

نقطه شروع اختلال دوقطبی

فارغ از نظریه ژنتیک بودن یا نبودن، [که در ادامه بحث خواهیم کرد] اختلال دوقطبی یا شیدایی یک نقطه آغازین دارد که معمولاً در اوایل بزرگسالی، بین سنین 15 تا 25 سال است. البته ممکن است در سنین پایین‌تر یا بالاتر حتی تا 40 سالگی نیز شروع شود، اما این موارد نادر است.

عوامل تحریک کننده و جرقه های احتمالی

عوامل متعددی می توانند به عنوان محرک یا تسریع کننده بروز دوره های اختلال دوقطبی عمل کنند؛ از جمله:

• پس از دوره های افسردگی شدید: گاهی خروج از یک دوره افسردگی می تواند زمینه ساز ورود به فاز شیدایی باشد
• اختلاف خانوادگی: تنش ها و درگیری های خانوادگی، به مواردی مانند طلاق، می توانند استرس زیادی به فرد وارد کنند
• فشارهای عصبی شدید و مداوم: قرار گرفتن طولانی مدت در معرض استرس های شغلی، تحصیلی یا اجتماعی می تواند خطر بروز اختلال را افزایش دهد
• شکست های عاطفی: تجربیات دردناک در روابط عاطفی می تواند به عنوان یک عامل تحریک کننده عمل کند
• ورشکستگی مالی و مشکلات اقتصادی: فشارهای مالی و از دست دادن ثروت می تواند سلامت روان فرد را تحت تاثیر قرار دهد
• تغییرات بزرگ در زندگی: رویدادهای مهم و تغییرات اساسی در زندگی، چه مثبت و چه منفی، می توانند تعادل خلقی را بر هم بزنند
• کمبود خواب: الگوی نامنظم خواب و کمبود مزمن آن می تواند در بروز یا تشدید دوره های اختلال نقش داشته باشد
• مصرف مواد مخدر و الکل: این مواد می توانند تعادل شیمیایی مغز را مختل کرده و خطر بروز  یا عود اختلال دوقطبی را افزایش دهند

آمار شیوع اختلال

میانگین شیوع ابتلاء شیدایی نوع یک در افراد بالغ جامعه حدود ۱ تا 1.5 درصد است که آماری قابل توجه است و از هر ۱۰۰ نفر تقریبا یک نفر مبتلا شده است. اما در نوع دوم که با علائم خفیف تری همراه است، آمار بالاتری را نشان می دهد.

به طور کلی، این اختلال مشکلی شایع به نظر می رسد و اگر فردی در خانواده شما نیز با این اختلال دست و پنجه نرم می کند، حفظ آرامش اهمیت زیادی پیدا می کند. شایسته است که در چنین شرایطی، مراجعه به مشاور و متخصص قابل اعتماد و با تجربه برای تشخیص دقیق و کنترل این اختلال در دستور کار قرار گیرد.

برابری جنسیتی و امید به درمان

نسبت ابتلا به اختلال دوقطبی در زنان و مردان تقریباً یکسان است. برای افزایش امیدواری و کاهش احساس تنهایی، مهم است بدانیم که بسیاری از افراد مشهور، از هنرمندان گرفته تا سیاستمداران با وجود این اختلال، زندگی پرباری داشته اند. این نشان می دهد که با درمان و مدیریت صحیح، می توان بر چالش های این اختلال غلبه کرد و به اهداف زندگی دست یافت.

علائم اختلال افسردگی_شیدایی

شیدایی و مانیک دپرسیو نام های دیگر این اختلال هستند و برای آن علائم یازده گانه ای ثبت شده است که هر یک به تنهایی برای یقین به وجود اختلال کافی نیست و اگر می خواهید مطمئن شوید که خود یا فردی دیگر دچار اختلال دو قطبی شده لازم است مجموع علائم و نشانه ها را در نظر بگیرید و یا دستکم درصد زیادی از موارد را مشاهده بفرمایید.

با مطالعه نشانه ها متوجه خواهید شد که مفهوم مشترکی در میان این موارد مذکور وجود دارد که آن عدم ثبات در افکار و عدم توانایی تمرکز در هر اپیزود است.

انواع اختلال دوقطبی

اختلال دوقطبی بر اساس شدت و نوع دوره های خلقی به سه نوع اصلی تقسیم می شود:

• اختلال دوقطبی نوع یک (Bipolar I Disorder)
  • این نوع، بسیار حادّ و شدید است
  • مشخصه اصلی آن تجربه حداقل یک دوره مانیک یا شیدایی است که می تواند بسیار شدید و آشفته کننده باشد
  • ممکن است دوره های افسردگی نیز همراه با دوره شیدایی رخ دهد اما برای تشخیص نوع یک ضروری نیستند
  • علائم شیدایی شامل:
    1. افزایش انرژی و نیرو
    2. ادعاهای گزاف مانند باور به داشتن نیروهای خاص، استشمام بوی خاص یا دیدن چیزهای خارق العاده یا برخورداری از رسالت ویژه
    3. تمایل معنوی بالا
    4. کاهش نیاز به خواب
    5. پرحرفی و سخنان نا مفهوم
    6. تندخویی
    7. تناوب سریع بین فاز شیدایی و افسردگی (در طول یک سال، حداقل سه بار انتقال بین دو قطب رخ می دهد)
• اختلال دوقطبی نوع دو (Bipolar II Disorder)
  • به جای دوره های شیدایی کامل، دوره های نیمه شیدایی (هیپومانیا) وجود دارد که علائمی مشابه شیدایی دارد اما شدت آن کمتر است و معمولاً منجر به اختلال قابل توجه در عملکرد روزمره یا نیاز به بستری شدن نمی شود
  • دوره های افسردگی در این نوع شایع و معمولاً شدیدتر و طولانی تر از دوره های هیپومانیا هستند
  • علائم:
    1. خلق و خوی بالا اما کمتر از نوع یک
    2. اختلال در خواب اما کمتر از نوع یک
    3. تناوب کمتر بین فاز افسردگی تا شیدایی: در نوع دوم سرعت انتقال بین این دو فاز کمتر است. به عنوان مثال، معمولاً ورود به فاز شیدایی کمتر از 3یا4 بار در سال اتفاق می افتد
• اختلال سیکلوتیمیک یا خلقی ادواری (Cyclothymic Disorder)
  • با نوسانات خلقی مزمن و طولانی مدت مشخص می شود که شامل دوره های هیپومانیا و افسردگی خفیف است و هیچکدام به معیارهای کامل دوره های شیدایی یا افسردگی نمی رسند
  • تشخیص این نوع پیچیده و نیازمند ارزیابی تخصصی است
  • اگر چه سیکلوتیمیا به عنوان نوعی از اختلال دوقطبی به حساب نمی آید اما در صورت عدم مدیریت و درمان، ممکن است به دوقطبی نوع یک یا دو تبدیل شود

راهکار درمان و بهبود با خودشفابخشی

در شیوه خودشفابخشی، پس از خروج فرد از اپیزود مانیک، مشاور با او در جلسه ای می نشیند و به افکار مغشوش و پیچیده فرد گوش فرا می دهد و توانایی تفکیک افکار صحیح از غلط را با او تمرین می کند.

این رویکرد بر توانمند سازی فرد و اصلاح الگوهای فکری او تمرکز دارد. باور داریم که درمان کامل اختلال دوقطبی امکان پذیر است و شخص دارای اختلال نیز همانند دیگر مردم می تواند امید به زندگی داشته باشد و با شادابی و آرامش بتواند زندگی خود را از سر بگیرد؛ حتی عشق و ازدواج فرد دوقطبی نیز پس از درمان دور از باور نیست و همه این موارد با شناخت درمانی و در حوزه خودشفابخشی انجام می شود.

باوجود اینکه به دلیل مشغله فراوان و تقاضای فراوان، امکان پذیرش بیماران دوقطبی را به صورت مستقیم در مجموعه دکتر سید مصطفی زارعی نداریم اما مراحلی برای درمان در نظر گرفته شده است که چنانچه افراد با جدّیت پیگیری نمایند، موفق به بهبود از این مشکل خواهند شد:

• به کانال یوتیوب دکتر سید مصطفی زارعی مراجعه کنید و از محتوای تخصصی در زمینه درمان اختلال دوقطبی استفاده کنید. در این کانال بالغ بر 50 ویدیو آموزشی بی نظیر قرار گرفته است

• پلی لیست پادکست بیداری معنوی در کانال تلگرام دکتر سید مصطفی زارعی قرار گفته که آن را نیز ملاحظه بفرمایید

• مطالعه کتاب سلام خانم اسکاول شین که دارای محتوای آگاهی بخش و تحول آفرین به قلم دکتر سید مصطفی زارعی است را در دستور کار قرار دهید

ویژگی های منحصر به فرد بیماران دوقطبی

شخص مبتلا به این بیماری، همواره خود را دارای این چهار ویژگی می بیند:

1. روحیه بسیار لطیف و هنری: افراد مبتلا ممکن است حساسیت بیشتری نسبت به زیبایی و هنر نشان دهند
2. نبوغ بسیار بالا: در دوره های شیدایی، خلاقیت و ایده پردازی ممکن است به اوج خود برسد
3. قدرت شهود بسیار بالا: فرد ممکن است احساس کند درک عمیق تری از مسائل دارد
4. گرایش معنوی زیاد قبل از دوره مانیک اولیه: قبل از شروع فاز شیدایی، ممکن است علاقه زیادی به مسائل معنوی و مذهبی و به فعالیت در انجمن ها نشان دهد

ذکر این ویژگی ها می تواند به درک برخی از تجربیات افراد مبتلا کمک کند اما نباید به عنوان علائم تشخیصی قطعی در نظر گرفته شوند. همچنین این دیدگاه نباید به این معنا تلقی شود که اختلال دوقطبی در افراد مذهبی شایع تر است. چرا که مطالعات بیانگر این است که افرادی که اهل کلیسا یا مسجد هم نیستند، از ابتدای شروع اپیزود مانیک متمایل به معنویت افراطی می شوند.

پیشگیری از عوامل اختلال دوقطبی

محققان مهمترین عوامل اختلال دوقطبی را در سه مورد خلاصه کرده اند:

1. عامل ژنتیکی: سابقه خانوادگی، خطر ابتلا به این اختلال را افزایش می دهد اما ژن ها به تنهایی تعیین کننده نیستند
2. استفاده از مواد مخدر و روان گردان
3. عوامل محیطی: استرس های شدید، اندوه طاقت فرسا، ترس های طولانی مدت، ضربه های روحی، تغییرات غیرمنتظره در زندگی می توانند در بروز یا تشدید اختلال نقش داشته باشند

دانش و تجربه گویاست که عامل ژنتیک [چنان که در ادامه به آن می پردازیم] به تنهایی نقش اساسی در بروز این اختلال ندارد. عامل دوم یعنی مواد روان گردان نیز به تنهایی نمی تواند علت بروز این اختلال باشد. اما سومین عامل اختلال دوقطبی را می توان به عنوان مهمترین عامل معرفی می کرد.

آیا اختلال دوقطبی ریشه ژنتیک و ارثی دارد؟

در خانواده هایی که سابقه اختلال دوقطبی وجود دارد، نگرانی درباره انتقال ارثی و ژنتیکی این اختلال افزایش می یابد. متاسفانه، این نگرانی گاهی اوقات از ابتدای دوره جنینی نیز آغاز شده و منجر به ایجاد فضایی سرشار از استرس و ترس در خانواده می شود. در این میان، تاکید بر این نکته ضروری است که تاثیرات منفی استرس و اضطراب نهادینه شده در محیط خانواده، به مراتب می تواند از خطر انتقال ژنتیکی احتمالی بیشتر باشد.

دیدگاه های جدید در علم ژنتیک، با احتیاط بیشتری به نقش مستقیم ژن ها در انتقال اختلال دوقطبی می نگرند. اگر چه تحقیقات نشان می دهند که عوامل ژنتیکی می توانند زمینه و استعداد ابتلا به این اختلال را فراهم کنند اما این بدان معنا نیست که انتقال بیماری به طور مستقیم از طریق اطلاعات موجود در DNA صورت می گیرد. بنابراین، ایجاد ترس و نگرانی بی مورد بر اساس احتمال انتقال ژنتیکی، با شواهد علمی قطعی همخوانی ندارد.

در گذشته، تصور غالب این بود که انسان ها محکوم به وراثت ژنتیکی خود هستند و در صورت فعال شدن ژن یک بیماری، راهی جز تحمل آن تا پایان عمر وجود ندارد. همچنین این باور وجود داشت که اختلال دوقطبی و سایر بیماری های با منشأ ژنتیکی، غیر قابل درمان هستند. با این حال، یافته های نوین علمی این دیدگاه را به چالش کشیده اند و نشان می دهند که ما صرفاً قربانی ژن های خود نیستیم و ژن ها به خودی خود، توانایی انتخاب و تصمیم گیری ندارند.

حال این سوال مطرح می شود که چگونه ما شباهت های رفتاری یا استعداد ابتلا به بیماری های خاص را در نسل های مختلف یک خانواده مشاهده می کنیم؟ برای یافتن پاسخ، می توانیم به دیدگاه دکتر بروس لیپتون، متخصص برجسته ژنتیک مراجعه کنیم.

وراثت دوقطبی با کدهای DNA

دکتر بروس لیپتون، پزشک و استاد دانشگاه در حوزه ژنتیک، بر اساس دو دهه تحقیق و مطالعه، این نظریه را مطرح می کند که ژن ها نقش تعیین کننده ای در شکل گیری شخصیت انسان ندارند.

خلاصه یافته های او نشان می دهد که اگر چه DNA حاوی اطلاعات وسیعی است اما این اطلاعات به طور خودکار فعال نیستند و برای فعال شدن نیازمند “کد” هستند. به اعتقاد دکتر لیپتون، محیط خانه و خانواده می تواند اولین فعال کننده این کدها باشد و پس از آن، عواملی مانند مدرسه، رسانه ها و جامعه نیز نقش مهمی ایفا می کنند. اما مهمتر از همه، افکار، احساسات، تمایلات و باورهای ما هستند که به عنوان کدهایی عمل کرده و می توانند داده های موجود در ژن ها را فعال یا غیرفعال کنند.

نقش خانواده در ابتلا یا کمک به فرد مبتلا به دوقطبی

دکتر سید مصطفی زارعی که در زمینه درمان اختلال دوقطبی از طریق سلف هیلینگ یا خودشفابخشی به نتایج قابل توجهی دست یافته اند، در این باره می گوید:

آنچه ما به عنوان نوسان های خلقی و اختلال دوقطبی در افراد مشاهده می کنیم، صرفاً نتیجه جبر ژنتیکی نیست بلکه رشد و نموّ در فضایی آلوده به افکار منفی، تناقضات درونی و دوگانگی های فکری می تواند زمینه ساز فعال شدن ژن های مرتبط با این اختلال شود

دکتر سید مصطفی زارعی

ایشان برای روشن شدن این موضوع، مثال عصبانیت را مطرح می کنند: فردی که به طور مکرر عصبانی می شود، ممکن است تصور کند که این خصلت را به دلیل عصبانی بودن پدرش به ارث برده است و به دنبال توجیه ژنتیکی برای آن بگردد! در حالی که واقعیت این است که او در محیطی رشد کرده که سرشار از عصبانیت بزرگ شده و خشم را از کودکی در خانه و خانواده آموخته است. اگر خانواده عزم جدی برای اصلاح این ویژگی های ناپسند نداشته باشد، این الگوهای رفتاری در محیط خانه باقی می مانند و از نسلی به نسل دیگر منتقل می شوند تا زمانی که این چرخه معیوب شکسته شود.

به همین ترتیب، مساله اختلال دوقطبی هم می تواند تحت تاثیر اندوه و فشارهای عصبی درون خانواده قرار بگیرد. شرایط و جوّ حاکم بر خانواده در ابتدای روند درمان می تواند نقش بسزایی در موفقیت آن داشته باشد. در جلسات مشاوره خودشفابخشی، حضور یکی از اعضای نزدیک خانواده در کنار فرد مبتلا ضروری است تا دستورالعمل های لازم ابتدا در محیط خانه به کار گرفته شوند و ان شاءالله، نتایج درمان زودتر حاصل شود. بدون شک، با ارائه مشاوره های علمی و همکاری دلسوزانه خانواده، و با اصلاح باورها و الگوهای فکری نادرست، می توان به مراجعان کمک نمود.

دکتر سید مصطفی زارعی با مدل خودشفابخشی، روشی نوین در بهبود بیماران مبتلا به اختلال دو قطبی ارائه داده اند و ده ها نفر از همین طریق شفا گرفته و به خانواده و جامعه بازگشته اند.