غلبه بر ویروس ترس؛ سخت اما درمان پذیر
ترس، احساسی آشنا برای همه ماست. گویی ویروسی در وجودمان لانه کرده که در لحظات خطر، ناگهان سر بر می‌آورد و زندگی را فلج می‌کند. آیا راهی برای غلبه بر ترس و درمان آن وجود دارد؟ پیش از پاسخ باید ماهیت ترس ها را بشناسیم؛ بعضی از وحشت ها که به آن فوبیا می گوییم، غیرمنطقی و آسیب زا هستند اما بعضی از ترسیدن ها می تواند مفید باشد و از انسان محافظت کند.
آنچه در این مقاله مطالعه می کنید:
تعریف ترس و تفاوت آن با اضطراب
ترس، واکنش طبیعی انسان در برابر خطر است. سیستمی هشداردهنده که ما را از موقعیت‌های ناامن دور می‌کند. ضربان قلب تند، تنفس سریع، عرق سرد و لرزش بدن همگی نشانه هایی از فعال شدن این سیستم در برابر خطر هستند. این واکنش، ریشه در تکامل دارد و بقای انسان را تضمین کرده است.
ترس همیشه هم بد نیست. گاهی اوقات، ما را از انجام کارهای خطرناک باز می دارد و عاملی برای محافظت از جانمان می شود مثل ترس عبور از خیابان بدون توجه به چراغ قرمز.
در واقع مساله اصلی، نحوه واکنش ما در برابر ترس است. اما مشکل زمانی شروع می شود که ترس از حد طبیعی فراتر رود و در ذهن ناخودآگاه انسان خانه کرده و به فوبیا تبدیل شود. این گونه ترس‌ها مضر اند و زندگی را به کاممان تلخ می‌کنند و ما را از انجام کارهای لذت‌بخش و ضروری باز می‌دارند.
فوبیا، ترس های بی دلیل و اغراق آمیز از اشیاء یا موقعیت های خاص است که در زندگی افراد اختلال ایجاد می کند و باعث بیماری های روان می شود. هیچ گاه ترس را با اضطراب اشتباه نکنید چرا که تفاوت بسیار ظریفی دارند.
اضطراب و دلشوره معمولاً بدون وجود تهدید خارجی رخ می‌دهد و ناشی از تهدید های مهار ناپذیر و غیر قابل اجتناب است اما ترس یک واکنش غریزی رفتاری خاصِّ مثل فرار و اجتناب از تهدید کننده های خطرناک است.
دلیل ترس‌های ما چیست؟
ترس یک حالت انتزاعی و ذهنی است که به دلایل و عوامل گوناگونی احساس شود اما ریشه ترس، احساس وحشت و تنهایی و نداشتن پشتوانه است. اگر در حین گردش با یک حیوان وحشی مواجه شدید در حالی که بیست نفر از دوستان، دور شما را گرفته باشند، ممکن است اصلاً نترسید. اما اگر فقط شما باشید و آن حیوان، به طور غریزی به فکر “جنگ یا گریز” می افتید.
چنانچه افکار و باورهای ما پالایش شود، دیگر از هیچ چیز در زندگی وحشت نخواهیم کرد.
عموماً ما انسان ها به خیلی چیزها وابستگی و دلبستگی داریم تا جایی که بدون آن چیزها خودمان را هم نمی شناسیم! یک مثال خیلی ساده، امکانات و نعمت هایی است که از آن ها برخورداریم؛ اما حالا اگر آن امکانات را از دست رفته ببینیم، احساس نداشتن تکیه گاه و ترس خواهیم کرد.
ترس فرزندان حاصل خطای تربیتی
ترس می تواند از طریق تربیت غلط به فرزندان منتقل شود. اگر دائماً به کودکان بگوییم که” مراقب باش خطرناکه” یا “از این می ترسی؟!”، ترس را در وجود آن ها نهادینه می کنیم. به جای این کار، باید به آن ها آموزش دهیم که با ترس خود روبرو شوند و بر آن غلبه کنند.
فرزندانی که در فضای پر وحشتِ نا امیدی و استرس، بزرگ می شوند، همین روحیه ترس را از والدین خود به ارث می برند؛ مثلاً والدین در خانه نباید نسبت به مشکلات و هراس های خود صحبت کنند؛ این صحبت ها نه تنها دردی دوا نمی کند بلکه کودکان را به انسان‌هایی ترسو و گوشه‌گیر تبدیل می کند.
بیماری های روانی که از ترس مزمن پدید می آید
دامنه آسیب های ترس خیلی گسترده است و شاید بتوان ریشه “ترس” را در تمامی اختلال های روان و بیماری ها پیدا کرد؛ اما به طور واضح و قطعی برخی بیماری های روان مستقیماً از ترس سرچشمه گرفته اند مثل:
- اختلال هراس یا حمله پانیک: حملات ناگهانی ترس و اضطراب شدید
- فوبیا: ترس های غیر منطقی از اشیاء یا موقعیت های خاص مانند: ترس از ارتفاع، حیوانات، فضای بسته و سخنرانی و…
- OCD یا اختلال وسواس فکری-اجباری: افکار وسواسی و ناخواسته که فرد را به انجام اعمال تکراری وامی دارد.
- PTSD یا اختلال استرس پس از سانحه: علائم روانی ناخوشایند پس از تجربه یک رویداد آسیب زا
تمام این اختلال های اعصاب و بیماری های حوزه روان قابل بهبود و درمان است اما شرط اول غلبه بر ترس، قبول آن و شهامت مواجهه شدن با آن است. شرط دوم آن هم دریافت آگاهی و شناخت است.
انسان در هنگام ترس چه واکنشی نشان می دهد؟
هنگامی که با ترس روبرو می شویم، به طور کلی یکی از این واکنش ها را از خود نشان می دهیم:
- واکنش فیزیکی مانند فرار: بدنمان به حالت آماده باش در می آید و علائم ترس مانند تپش قلب، لرزش و تعریق بروز می کند.
- حالت نگرانی یا فلج شدن: فرد گمان می کند که دیگر کاری از او ساخته نیست و از نظر ذهنی فلج می شود که دیگر قادر به تفکر یا اقدام نیست
- حالت تسلیم: آن را پذیرفته و بدون هیچ مقاومتی تسلیم می شویم.
- واکنش انکار و نفی: وجود ترس را انکار می کنیم و سعی می کنیم از آن دوری کنیم.
- واکنش پافشاری و مقابله: با شجاعت با وحشت خود روبرو می شویم و سعی می کنیم بر آن غلبه کنیم.
اما بهترین راه، مواجه شدن و غلبه بر ترس است.
فیلم کوتاه آموزشی؛ دو تکنیک رهایی از ترس
چند روش برای درمان و غلبه بر ترس
اما کسانی که مبتلا به ترس هستند چگونه بر آن غلبه کنند؟
- مواجهه با ترس: ترسیدن از چیزی، گاهی به مراتب سخت تر از خود آن چیز است. مثلاً عمل جراحی شاید از قبل ترسناک بنظر برسد اما در بازه زمانی کوتاهی انجام می شود درحالیکه فرد ترسو ممکن است یک هفته در ذهن خود با وحشت آن درگیر باشد!
- شناسایی ترس: چه چیزی شما را می ترساند؟ آن را شناسایی کنید.
- با خودتان صحبت کنید: ترس خود را به زبان آورید و از خود بپرسید که آیا این ترس واقعا منطقی است؟ آیا دلیل معتبر برای همه این نگرانی ها وجود دارد؟
- تنفس عمیق: در هنگام ترس اکسیژن خون کم می شود و اگر کسی بیماری زمینه های مانند آسم یا تنگی نفس داشته باشد، آن مشکل تشدید خواهد شد. با تنفس عمیق و تمرکز، علائم ترس را کاهش دهید.
- ورزش: اگر ترس یا استرس مزمن دارید روزانه دستکم 20 دقیقه را به ورزش مناسب از جمله پیاده روی اختصاص دهید.
- تغییر باورها: باورهای غلط خود راجع به ترس را شناسایی و اصلاح کنید.
- مثبت‌اندیشی: تمرکز روی نکات منفی، شما را به سوی همان سوق می دهد پس بر روی نکات مثبت تمرکز کنید.
- حمایت اجتماعی: از دوستان و خانواده خود کمک بگیرید.
- مسئله را به واحد های کوچک تر تبدیل کنید
همزمان با همه ترس ها مواجه نشوید. هر فردی ممکن است با مسائل مهمی مانند ادامه تحصیل و انتخاب شریک زندگی روبهرو باشد. طبعا اگر بخواهد با همه این مسائل همزمان روبهرو شود، اضطراب فراوانی را تجربه خواهد کرد. - در زمان حال زندگی کنید:
از آینده نترسید؛ از اطلاعات و دانش حال برای تصمیم گرفتن درباره وضعیت پیش رو بهره ببرید.
در گذشته غرق نشوید؛ چرا که در دام کسالت و افسردگی می افتید. - خودآگاهی: ضمیر ناخودآگاه شما با ترس عجین شده؛ برای بازنشانی ذهن خود می توانید از دوره “از ترس تا شور زندگی” کمک بگیرید.
انواع هراس و فوبیا های اذیت کننده
- ترس از ارتفاع :
برخی در زمان سوار شدن در آسانسور یا قدم زدن روی پشت بام دچار سرگیجه یا تپش قلب یا حالت تهوع می شوند به اینگونه ترس ها اکروفوبیا می گویند. - ترس از اجتماع :
برخی در برابر افراد دیگر احساس خجالت دارند و دچار نگرانی می شوند به همین دلیل از اجتماع گریزانند. - ترس از حیوان (زوفوبیا) :
درحالی که بعضی از افراد از همراهی حیوانات لذت می برند و آن ها را دوست دارند؛ بعضی از افراد به شدت می ترسند. این هراس در بیشتر مواقع ریشه در کودکی افراد دارد. - نگرانی از شکست در آینده :
باعث می شود ما به سمت تجربه های جدید نرویم و عزت نفس پایین داشته باشیم و در زندگی ریسک کافی برای موفقیت نداشته باشیم. - ترس از هواپیما :
اگر بخواهیم منطقی فکر کنیم با پیشرفت تکنولوژی و علم ، دیگر پرواز جزء مسائل عجیب و پر خطر محسوب نمی‌شود. دیگر به نسبت گذشته ها هواپیما ها پیشرفت زیادی کرده اند و احتمال خطرات در هنگام پرواز بسیار کاهش پیدا کرده است. درمان چنین ترس و استرس ضروری بنظر می رسد. - ترس از تاریکی :
در واقع فوبیای تاریکی ، ترسی بیمار گونه است که باعث بهم ریختن اوضاع روحی و روانی فرد می‌شود. این اختلال روش‌های درمانی بسیاری دارد. - ترس از آمپول :
ترس از آمپول یکی از انواع فوبیا ها می باشد که می تواند بر اثر یادگیری ، مشاهده و خاطرات نامطلوب در ذهن شکل گرفته باشد و حتی گاهی این ترس باعث مختل شدن زندگی فرد می شود. درمان و غلبه بر چنین ترس هایی ضرورت دارد. - آراکنوفوبیا: ترس از عنکبوت
- کلاستروفوبیا: ترس از مکان های بسته
به یاد داشته باشید: ترس، دشمن ما نیست. بلکه ابزاری است که می‌توانیم از آن برای محافظت از خودمان استفاده کنیم. با شناخت ترس‌ها و غلبه بر آنها، می‌توانیم زندگی شادتر و آزادتری داشته باشیم.
دکتر سید مصطفی زارعی
- دکتر سید مصطفی زارعی
- آوریل 15, 2024
- 3:33 ق.ظ
- بدون دیدگاه